Hoe creëer je een veilige openbare ruimte voor meiden en vrouwen?

Vrouwen en meiden voelen zich vaker onveilig op straat dan mannen. Ze vermijden bepaalde plekken, passen hun kleding aan of doen alsof ze bellen. Dit is onwenselijk, omdat het ertoe leidt dat meiden en vrouwen zich minder vrij voelen in de openbare ruimte. In beleid wordt er nog weinig aandacht besteed aan de genderverschillen in veiligheidsbeleving. Wat kunnen gemeenten hieraan doen?

Op 25 maart 2025 organiseerden we vanuit Veilige Steden een online kennisatelier over ruimtelijke ordening. Hierin deelden Hilde Wierda-Boer, senior onderzoeker aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN), Linda Hooijer, programmamanager gemeente Apeldoorn, met een achtergrond in landschapsarchitectuur en Krista Schram, Associate lector Publiek Vertrouwen in Veiligheid Hogeschool Inholland inzichten over het creëren van een veilige openbare ruimte voor meiden en vrouwen.

Ontwerp van de openbare ruimte

Wat hebben vrouwen nodig om zich in de buitenruimte welkom en veilig te voelen? Het antwoord op die vraag ligt voor een deel in het ontwerp en de inrichting van de buitenruimte. Dit blijkt uit het onderzoek Ruimte voor meiden op Zuid. Bij het ontwerpen van de openbare ruimte denken we dat we neutraal ontwerpen, inclusief, voor iedereen. Maar het wordt steeds duidelijker dat, terwijl we denken dat we neutraal ontwerpen, we onbewust inrichten op een buitenruimte die aansluit op mannelijke behoeften. Dit terwijl vrouwen de ruimte anders gebruiken en ook andere ervaringen hebben als het gaat om veiligheid. Bijvoorbeeld omdat ze vaker te maken hebben met straatintimidatie. Doordat er niet over verschillen wordt nagedacht, wordt de ruimte automatisch minder afgestemd op de behoefte van vrouwen en meer op de behoefte van mannen.

Vrouwen hebben vooral behoefte aan informeel toezicht dat uitgaat van een gevarieerd publiek en van ‘zachte’ vormen van toezicht, zoals servicemedewerkers en parkbeheerders. Klassieke veiligheidsmaatregelen zoals de inzet van politieagenten en beveiligingscamera’s werken onvoldoende en kunnen onveiligheidsgevoelens zelfs versterken, omdat er juist ook een signaal vanuit kan gaan dat er kennelijk gevaren zijn. Onderzoeker Schram focust zich op subjectieve veiligheid, dus de manier waarop mensen veiligheid ervaren. Hierbij benadrukt ze dat ontwerpgericht onderzoek nodig is, zodat gemeenten concrete handvatten kunnen krijgen om mee aan de slag te gaan.

---

Initiatiefvoorstel Amsterdam

In de Amsterdamse gemeenteraad werd onlangs ingestemd met het initiatiefvoorstel ‘Gastvrije openbare ruimte’, ingediend door D66 raadslid Elise Moeskops. Doel van het initiatiefvoorstel is om aan te zetten tot een verandering van het denken over de openbare ruimte van Amsterdam, zodat de ervaringen en behoeften van meiden en vrouwen centraler komen te staan. Mogelijke maatregelen die in het voorstel genoemd worden zijn het zorgen voor goede straatverlichting, zorgen dat er geen donkere hoekjes of bosjes langs wandelroutes zijn, en het zorgen voor voldoende (genderinclusieve) openbare toiletten. Ook worden voorbeelden uit het buitenland aangehaald, van steden die al maatregelen hebben genomen om hun openbare ruimtes beter aan te laten sluiten bij de behoeften van meiden en vrouwen. Zo wordt in Wenen gewerkt aan het creëren van voldoende openbare toiletten, en wordt bij het bouwen van woningen nagedacht over het zicht vanuit de ramen om te zorgen voor meer sociale controle op straat. Ook zijn er al twee inclusieve en succesvolle parken gecreëerd door de behoeften van vrouwen en meiden voorop te zetten.

---

Gebruik van de openbare ruimte

Volgens Schram kun je de inrichting van de openbare ruimte gebruiken als instrument om te zorgen dat meiden zich buiten veilig en welkom voelen. Daarvoor is het belangrijk om te weten hoe meiden en jongens de buitenruimte anders gebruiken. Uit het onderzoek blijkt dat meiden de openbare ruimte veel meer functioneel dan recreatief gebruiken. Dat betekent dat ze de voorkeur geven aan semi-openbare ruimte (zoals winkelgebieden) en dat ze meer bewegen dan dat ze ergens verblijven. Jongens gebruiken de ruimte vaker recreatief, en verblijven dus vaker op één plek. Als je kijkt naar de inrichting van de openbare ruimte, is het dus belangrijk om niet alleen aan de veiligheidsbeleving van plekken, maar ook van belangrijke routes te denken. Je kunt er wel voor zorgen dat een plein veiliger ingericht wordt, maar als dat niet geldt voor de wandelroute en de stations die nodig zijn om er te komen, voelen meiden en vrouwen zich nog steeds niet veilig in de buitenruimte.

Mensen op straat

Verder blijkt uit Schrams onderzoek dat juist voor meiden en vrouwen informeel toezicht belangrijk is voor de beleving van veiligheid. Volgens Schram gaat dit aan de ene kant over kwantiteit, dus voldoende mensen op straat. En aan de andere kant over kwaliteit, dat er een gevarieerd publiek aanwezig is waarmee je je jezelf kunt identificeren. Ogen op straat zijn een sleutel tot een positieve beleving. Door jezelf de vraag te stellen ‘voor wie moet deze plek aantrekkelijk zijn en welke behoeften hebben deze mensen?’ kun je ook invloed uitoefenen op de samenstelling van het publiek.

Project ‘Plek voor Meiden’

Het is belangrijk om de verbinding te maken tussen het maatschappelijk en ruimtelijk domein. Hier streven Hilde Wierda-Boer en Linda Hooijer naar binnen het project ‘Plek voor Meiden’. Dit onderzoek laat zien dat plekken vaak niet passen bij wat meiden nodig hebben en leuk vinden. In dit project is tweejarig Participatief Actieonderzoek (PAR) ingezet waarbij samen met stakeholders aan de slag is gegaan. Ze hebben een Meidenonderzoeksgroep (tussen 13 en 22) samengesteld. Uit het onderzoek zijn tot nu toe zeven thema’s gekomen die meiden belangrijk vinden in de buitenruimte: thuis voelen, verzorgd, uiterlijk, veiligheid, comfort, samen en variatie. Deze thema’s zijn verbonden aan elkaar en er is daarom een holistische benadering nodig voor het kijken naar de buitenruimte. Komende maanden worden de meiden gevraagd mee te werken aan een aantal concrete projecten in de buitenruimte. De boodschap van Wierda-Boer en Hooijer: ‘De volgende keer dat je in een openbare ruimte bent, stel je dan voor dat je een tienermeisje bent: wat zou ervoor zorgen dat jij je veilig, welkom en blij voelt om daar te zijn? Of nog beter: vraag het de meiden zelf!’

Vlogs

Meiden die deelnemen aan de onderzoeksgroep hebben voor het project ‘Plek voor Meiden’ vlogs gemaakt. Op deze manier is er meer zichtbaarheid voor het onderzoek, binnen de doelgroep zelf. Daarnaast geeft het inzicht in hoe de meiden het project ervaren.
Bekijk de vlog van bijeenkomst 2
Bekijk de vlog van bijeenkomst 4

Opname webinar

Het webinar is opgenomen, wil je de opname ontvangen? Stuur dan een mail naar veiligesteden@movisie.nl.

Aanmelden vervolgproject ‘Geef meiden de ruimte!’

Voor gemeenten die gericht willen werken aan een inclusieve buitenruimte ligt er mogelijk een kans binnen het vervolgproject ‘Geef meiden de ruimte!’. Hiervoor wordt op dit moment een RAAK-subsidieaanvraag voorbereid. Neem bij interesse contact op met Hilde Wierda-Boer (hilde.wierda@han.nl).

Stadswandeling openbare ruimte

Op vrijdag 13 juni 2025 organiseren we tijdens de workshopmiddag (in samenwerking met Regenboogsteden) een stadswandeling ver de inrichting van de openbare ruimte. Binnenkort kun je je hiervoor aanmelden via een persoonlijke uitnodiging of via Movisie.nl.

Lees en luister meer over dit onderwerp

• Ontwerpgericht onderzoek: Ruimte voor meiden op Zuid (door: Krista Schram, Wenda Doff¬, Tamar Fischer, Joost Jansen, Geertje Slingerland, Linda Zuijderwijk).
• Pointer heeft onderzoek gedaan naar onveilige plekken voor vrouwen, lees het artikel dat wij hier over schreven.
• Lees het artikel dat Rooilijn publiceerde: Ontwerp de openbare ruimte met vrouwen samen.
• Lees het artikel op Sociale Vraagstukken: Maak plaats voor jonge vrouwen in openbare ruimte.
• Lees het initiatiefvoorstel dat door de Amsterdamse raad is aangenomen voor een gastvrije (genderinclusieve) openbare ruimte.
• Beluister de podcast van Vital Cities over meisjes in de publieke ruimte.
• Van onze kennispartner Rutgers ontvingen we een literatuuronderzoek dat zij in 2021 hebben uitgevoerd naar een openbare ruimte die bijdraagt aan seksuele gezondheid. Bekijk dit onderzoek.

Deel via: